บ่าแต๋งลายหรือแตงไทย ผลไม้ในสวนครัว เริ่มจะหายากแล้ว เมื่อเทียบกับแตงโม หรือแคนตาลูปที่ไปตลาดทีไร เป็นต้องมีขายให้ซื้อหา
บ้านเราคุ้นเคยกับบ่าแต๋งลาย จนเหมือนกับว่า เป็นผลไม้ของบ้านเราแต่ดั้งเดิม แต่ที่จริงแล้ว บ่าแต๋งลายหรือแตงไทย ไม่ได้มีถิ่นกำเนิดในไทย แต่เข้ามาเมืองไทยเมื่อใดไม่ปรากฎหลักฐาน ทุกภาคของไทยไม่ว่าที่ราบลุ่มถึงบนเขาสูงปลูกแต๋งลายมาเนิ่นนานจนเป็นพืชพื้นบ้านเราไปแล้ว
ลวดลายของบ่าแต๋งลาย ทั้งผิวเปลือกนอกและสีเนื้อผลสุก เป็นหนึ่งในลักษณะเด่นของบ่าแต๋งลาย นอกจากนี้ ลักษณะเด่นของบ่าแต๋งลายอีก2 เรื่อง ก็คือ กลิ่นหอม และรสชาตอร่อยหวานธรรมชาติ ซึ่งทั้งสามลักษณะเด่นของบ่าแต๋งลาย ประกอบกันเป็นเสน่ห์ของผลไม้ตระกูลแตงชนิดนี้
บ่าแต๋ง เป็นภาษาคำเมืองล้านนา หมายถึงพืชประเภทแตง ถ้าพูดคำว่า “บ่าแต๋ง” ก็จะหมายถึง แตงกวา แต่ถ้าพูดคำว่า “บ่าแต๋งลาย” จะหมายถึง แตงไทย สันนิษฐานว่า น่าจะมาจากลวดลายของแตง
http://www.youtube.com/watch?v=qhrTkgvs3OE
แตงไทย เป็นพืชที่มีการพัฒนาสายพันธุ์อยู่เสมอ ปลูกง่าย สามารถปลูกแบบพื้นบ้านไม่ใช้สารเคมี ทนทานโรคได้ดีกว่าแตงโมหรือแคนตาลูป
ถ้าเราปลูกไว้ในสวน ก็นำผลอ่อนนิยมนำมากินกับน้ำพริกได้ แต่ปัจจุบันเราไม่ค่อยปลูกในไว้กินกันแล้ว ส่วนมากปลูกเพื่อการค้า ผลอ่อนก็ไม่นิยมนำมาขายเสียด้วย ดังนั้นการกินผลอ่อนจิ้มน้ำพริกจึงค่อยๆหายไป
บ่าแต๋งลายหรือแตงไทย เมื่อผลสุกมีเนื้อในสีเหลืองส้ม วงรอบติดเปลือกมีสีเขียว รสอร่อย ไม่หวานจัด เนื้อนุ่ม งานบุญบ้านเรา นิยมเอาบ่าแต๋งลายใส่ก๋วยคัวตาน หรือเอาไปถวายพระ
นอกจากการรับประทานเป็นผลไม้แล้ว ยังนิยมเอาบ่าแต๋งไปทำเป็นขนม เรียกว่า ขนมบ่าแต๋ง แม่อุ้ยหลายท่านชอบทำขนมบ่าแต๋งเอง ทำไปสอนลูกหลานไปด้วย
ขนมแต๋งทำได้โดยใช้บ่าแต๋งสุกงอมบดละเอียดหรือขูด ผสมกับแป้งข้าวเจ้า แป้งท้าวยายม่อม ใส่ กะทิ น้ำตาลทราย มะพร้าวขูด สีของบ่าแต๋งทำให้ได้ขนมที่มีเหลืองนวล เนื้อนุ่ม มีกลิ่นหอม ห่อด้วยใบตองทำเป็นกระทงหรือเป็นกรวย โรยหน้าด้วยมะพร้าวขูด อร่อยหอมหวาน สีสวย
นอกจากเป็นขนมทำบุญและขนมว่างทั่วไปแล้ว หากนำมาจัดเป็นเมนูอาหารว่างคู่กับน้ำผลไม้ในการประชุมสัมมนา ก็สร้างความประทับใจกรวยใบตองกับรสอร่อยของขนมสีเหลืองนวลแต่งด้วยเส้นมะพร้าวขูด นอกจากนี้ของหวานประเภทน้ำแข็งใส หรือ ลอดช่องน้ำกะทิก็เข้ากันได้ดีกับบ่าแต๋งลาย นอกจากจะอร่อยแล้ว ยังทำช่วยเพิ่มกลิ่นหอมและสร้างสีสันสวยงามอีกด้วย
บ่าแต๋งลายเป็นผลไม้ให้พลังงานต่ำ โดยบ่าแต๋งลายหนึ่งขีด ให้พลังงาน 13 กิโลแคลอรี ประกอบด้วย น้ำ 96.5 กรัม โปรตีน 0.2 กรัม คาร์โบไฮเดรต 3.1 กรัม แคลเซียม 1 มิลลิกรัม ฟอสฟอรัส 17 มิลลิกรัม เหล็ก 0.3 มิลลิกรัม วิตามินเอ 6 มิลลิกรัม ไทอะมิน 0.07 มิลลิกรัม ไนอะซิน 0.3 มิลลิกรัม วิตามินซี 56 มิลลิกรัม
บ่าแต๋งลาย เป็นผลไม้ที่มีฤทธิ์เย็น ช่วยดับกระหาย ลดความร้อยภายในร่างกาย ขับปัสสาวะ บำรุงธาตุ ขับเหงื่อ บำรุงสายตา ป้องกันโรคเลือดออกตามไรฟัน ช่วยเสริมสร้างกระดูกและฟันให้แข็งแรง
แตงไทยหรือบ่าแต๋งลาย ได้มีการนำไปประยุกต์เป็นอาหารและเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพที่มีรสอร่อย เป็นแตงไทยปั่น หรือน้ำแตงไทย ฟรุตสลัด เค๊ก ไอศครีม หรือ นำไปปั่นหรือผสมกับผลไม้อื่นๆ นอกจากนี้ ยังมีการนำแตงไทยไปใช้ดูแลผิวพรรณได้หลายรูปแบบ เช่นอาจใช้ผสมกับน้ำผึ้ง มะนาว โยเกริต นมสด นำมาพอกบำรุงหน้า ช่วยให้สดชื่น
แม้จะมีผลไม้มากมายในท้องตลาด แต่ก็อย่าลืมบ่าแต๋งลาย อร่อยหอมและมีเสน่ห์ของลวดลายผิวผล มีประโยชน์ โดยเฉพาะคนรักสุขภาพที่ไม่ต้องการหวานมาก
สุภฎารัตน์
อ้างอิง
หมายเหตุ ลงพิมพ์ในหนังสือพิมพ์ไทยนิวส์ ฉบับวันพุธที่ 13 มิถุนายน พ.ศ. 2553 คอลัมน์ภูมิปัญญาเพื่อสุขภาพ หน้า 5
ปล. ไม่ทราบว่าเพลงสาวสวนแตง จะหมายถึงแตงไทยหรือเปล่า ฟังเพราะดี ง่ายๆ
